सामान्य ज्ञान MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for General Knowledge - मोफत PDF डाउनलोड करा

पर्याय 1 योग्य आहे.

In News

• पंतप्रधानांच्या अलिकडील त्रिनिदाद अँड टोबॅगो दौऱ्यादरम्यान, स्वागत समारंभात पारंपारिक भोजपुरी चौतालचे सादरीकरण करण्यात आले आहे.

Key Points

• विधान I: चौताल हे हिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीतात, विशेषतः ध्रुपद आणि धमार प्रकारांमध्ये वापरले जाणारे 12-बीटांचे लयबद्ध चक्र आहे. म्हणून, विधान I योग्य आहे.
• विधान II: चौताल हे तबल्याशी नव्हे, तर पखवाजशी जवळून संबंधित असून ते तबल्याच्या सूक्ष्म शैलीच्या विपरीत शक्तिशाली, जड पद्धतीने सादर केले जाते. म्हणून, विधान II अयोग्य आहे.

Additional Information

• चौताल (ज्याला चारताल किंवा चावताल असेही म्हणतात) याच्या संगीतकारांमध्ये पर्यायी रचनात्मक व्याख्या आहेत, काही जण त्याला चार विभाग (4, 4, 2, 2) मानतात, तर काहीजण त्याला एकतालशी समतुल्य मानतात, ज्यामध्ये प्रत्येकी दोन मात्रेचे सहा विभाग असतात.

योग्य उत्तर बँक दर आहे.

Key Points

• बँक दर: बँक दर हा दर आहे ज्यावर भारतीय रिझर्व्ह बँक (RBI) दीर्घकालीन कर्जासाठी व्यावसायिक बँकांना पैसे देते.
• बँक दर हे RBI द्वारे अर्थव्यवस्थेतील तरलता आणि चलनवाढ नियंत्रित करण्यासाठी वापरले जाणारे साधन आहे.
• हा रेपो दरापेक्षा वेगळा आहे, जो अल्प मुदतीच्या कर्जासाठी वापरला जातो.
• बँक दरातील बदल बँकिंग प्रणालीतील कर्ज आणि ठेवींवरील व्याजदरांवर परिणाम करू शकतात.
• उच्च बँक दरामुळे बँकांसाठी जास्त कर्ज घेण्याच्या खर्चास कारणीभूत ठरू शकते, जे कर्जावरील उच्च व्याजदराच्या रूपात ग्राहकांना दिले जाऊ शकते.

Additional Information

• रेपो दर:
  • रेपो दर हा दर आहे ज्यावर  RBI कमर्शिअल बँकांना रोख्यांवर अल्प मुदतीचे पैसे देते.
  • RBI द्वारे चलनवाढ नियंत्रित करण्यासाठी आणि अर्थव्यवस्थेतील पैशांचा पुरवठा व्यवस्थापित करण्यासाठी याचा वापर केला जातो.
  • रेपो दरामध्ये घट झाल्यामुळे बँकांसाठी कर्ज घेण्याचा खर्च कमी होऊ शकतो, ज्यामुळे ग्राहकांसाठी कर्जावरील व्याजदर कमी होऊ शकतात.
• रिव्हर्स रेपो दर:
  • रिव्हर्स रेपो दर हा दर आहे ज्या दराने RBI व्यापारी बँकांकडून पैसे घेते.
  • याचा उपयोग बँकिंग प्रणालीतील तरलता शोषून घेण्यासाठी केला जातो.
  • रिव्हर्स रेपो दरामध्ये वाढ केल्यास अर्थव्यवस्थेतील पैशाचा पुरवठा कमी होऊन RBI कडे अधिक निधी ठेवण्यास बँकांना प्रोत्साहन मिळू शकते.
• रोख राखीव गुणोत्तर (CRR):
  • CRR ही बँकेच्या एकूण ठेवींची टक्केवारी आहे जी आरबीआयकडे राखीव म्हणून ठेवली पाहिजे.
  • बँकिंग व्यवस्थेतील तरलतेचे प्रमाण नियंत्रित करण्यासाठी RBI द्वारे वापरले जाते.
  • CRR मधील बदल बँकांना कर्ज देण्यासाठी उपलब्ध असलेल्या निधीच्या रकमेवर परिणाम करू शकतात.

योग्य उत्तर  78 आहे.

Key Points

महाराष्ट्राची विधान परिषद:

• महाराष्ट्रात आज वरिष्ठ सभागृह म्हणून समजल्या जाणाऱ्या विधान परिषदेची स्थापना भारत शासन अधिनियम, 1935 लागू झाल्यानंतरच पहिल्यांदा झाली.
• महाराष्ट्र विधिमंडळ हे द्विगृही असून त्यात विधान परिषद व विधानसभा यांचा समावेश होतो.
• विधान परिषदेचे सध्याचे संख्याबळ 78 सदस्यांचे आहे.
• हे एक निरंतर सभागृह आहे आणि विसर्जित करण्याच्या अधीन नाही.
• मात्र, त्याचे एक तृतीयांश सदस्य दर दुसऱ्या वर्षी निवृत्त होतात आणि त्यांच्या जागी नवे सदस्य येतात.
• राज्यघटनेच्या अनुच्छेद 171 अन्वये एखाद्या राज्याच्या विधान परिषदेत विधानसभेच्या एकूण संख्याबळाच्या एक तृतीयांशपेक्षा जास्त आणि 40 पेक्षा कमी सदस्य नसतील. 

निवडणुकीची पद्धत:

• एक तृतीयांश विधान परिषद सदस्य हे राज्यातील आमदार निवडून देतात,
• नगरपालिका आणि जिल्हा मंडळांसारख्या स्थानिक शासनाच्या विद्यमान सदस्यांचा समावेश असलेल्या विशेष मतदारांनी आणखी 1/3 सदस्य,
• शिक्षकांच्या मतदारांकडून 1/12 आणि नोंदणीकृत पदवीधरांकडून आणखी 1/12.
• उर्वरित सदस्यांची नेमणूक राज्यपालांकडून साहित्य, विज्ञान, कला, सहकार चळवळ आणि समाजसेवा अशा विविध क्षेत्रांतील विशिष्ट सेवांसाठी केली जाते.

Additional Information

महाराष्ट्र:

11व्या हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• पंचायत राज
  • पंचायत राज ही ग्रामीण भारतातील गावांची शहरी आणि उपनगरी नगरपालिकांच्या विरोधात असलेली स्थानिक स्वराज्य व्यवस्था आहे.
  • त्यामध्ये पंचायती राज प्रणाली (PRIs) असतात ज्याद्वारे गावांचे स्थानिक स्वराज्य साकारले जाते.
  • त्यांना "आर्थिक विकास, सामाजिक न्याय बळकट करणे आणि 11 व्या अनुसूचीमध्ये सूचीबद्ध केलेल्या 29 विषयांसह केंद्र आणि राज्य सरकारच्या योजनांची अंमलबजावणी" असे काम दिले जाते.
  • ​भारतीय राज्यघटनेचा भाग IX हा पंचायतशी संबंधित घटनेचा विभाग आहे.
  • त्यात असे नमूद केले आहे की दोन दशलक्षाहून अधिक रहिवासी असलेल्या राज्यांमध्ये किंवा केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये PRI चे तीन स्तर आहेत:
    • जिल्हा स्तरावर जिल्हा परिषद
    • तालुका स्तरावर पंचायत समिती
    • गाव पातळीवर ग्राम/ग्रामपंचायत

Shortcut Trick

• सर्व अनुसूची कशी लक्षात ठेवावी: 12 अनुसूचींसाठी संकेत असा आहे - TEARS OF OLD PM
  • 1ली अनुसूची: T- राज्य /केंद्रशासित प्रदेश,
  • 2री अनुसूची: E- वेतन/पगार,
  • 3री अनुसूची: A- प्रतिज्ञा/शपथ,
  • 4थी अनुसूची: R- राज्यसभा,
  • 5वी अनुसूची: S- अनुसूचित जमाती,
  • 6वी अनुसूची: O- इतर जमाती,
  • 7वी अनुसूची: F- फेडरल (शक्ती विभाजन),
  • 8वी अनुसूची: O- अधिकृत प्रादेशिक भाषा,
  • 9वी अनुसूची: L- जमीन सुधारणा,
  • 10वी अनुसूची: D- पक्षांतर (पक्षांतरविरोधी कायदा),
  • 11वी अनुसूची: P- पंचायती राज,
  • 12वी अनुसूची: M- महानगरपालिका.

योग्य उत्तर रत्नागिरी आहे

Key Points 

• अलीकडे, 2020 मध्ये, महाराष्ट्रातील सिंधुदुर्ग, रायगड, रत्नागिरी, ठाणे आणि पालघर या पाच जिल्ह्यांमध्ये पिकवलेल्या अल्फोन्सो आंब्याला GI टॅग देण्यात आला आहे.
• यामुळे शेतकरी आणि स्थानिकांना त्यांची निर्यात तसेच देशांतर्गत व्यापार वाढविण्यात मदत होईल.
• स्थानिक पातळीवर 'हापूस' म्हणून ओळखले जाणारे हे आंबे आता दिलेल्या पाच जिल्ह्यांमध्ये पिकवले जात असल्याचा अधिकृत दावा केला जाऊ शकतो.
• या आंब्यांना देशांतर्गत तसेच आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत मोठी मागणी आहे. आंतरराष्ट्रीय स्तरावर, दक्षिण आणि दक्षिण-पूर्व आशियाई देशांमध्ये याला चांगली मागणी आहे आणि ऑस्ट्रेलिया तसेच युरोपियन देशांचा समावेश करण्यासाठी बाजारपेठ विस्तारत आहे.

योग्य उत्तर पर्याय 4 म्हणजे आंध्र प्रदेश हे आहे.Key Points

• आंध्र प्रदेशातील नेल्लोर जिल्ह्यातील नेल्लापट्टू पक्षी अभयारण्याजवळील पुलिकत तलाव येथे पर्यटनाला चालना देण्यासाठी दरवर्षी फ्लेमिंगो उत्सव साजरा केला जातो.
• हा तीन दिवसांचा उत्सव आहे जो हिवाळ्याच्या हंगामात आयोजित केला जातो जेव्हा हजारो स्थलांतरित पक्षी या प्रदेशाला भेट देतात.
• या उत्सवादरम्यान, अनेक मनोरंजक आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित केले जातात.
• हे लोकांना जैवविविधतेचा अभ्यास करण्याची आणि संवर्धन उपाययोजना सुरू करण्याची संधी देखील प्रदान करते.

Additional Information

बरोबर उत्तर म्हणजे मल्लिका साराभाई.मुख्य मुद्दे

• मल्लिका साराभाई:-
  • ​त्या एका प्रसिद्ध भारतीय शास्त्रीय नर्तकी, कोरिओग्राफर आणि अभिनेत्री आहेत.
  • नाट्यकलातील योगदानासाठी त्यांना अनेक पुरस्कार आणि सन्मान मिळाले आहेत.
  • त्यांनी १९७५ मध्ये मीना गुजरारीसाठी सर्वोत्तम अभिनेत्रीचा पुरस्कार पटकावला.
• मीना गुजरारी हा एक गुजराती चित्रपट आहे जो एका प्रसिद्ध गुजराती लोक गायिका मीना पटेलच्या जीवनावर आधारित आहे.​

अतिरिक्त माहिती

• सोनल मसिंग ही देखील एक प्रसिद्ध भारतीय शास्त्रीय नर्तकी आणि कोरिओग्राफर आहे.
  • भारतातील दुसरा सर्वात मोठा नागरी पुरस्कार असलेला पद्मविभूषण यासह विविध पुरस्कारांनी त्यांना सन्मानित करण्यात आले आहे.
• सितारा देवी एका प्रसिद्ध कथक नर्तकी आणि अभिनेत्री होत्या.
  • पद्मश्री आणि संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार यासह अनेक पुरस्कारांच्या त्या प्राप्तकर्ते होत्या.
• शोवना नारायण ही आणखी एक लोकप्रिय भारतीय शास्त्रीय नर्तकी आणि कोरिओग्राफर आहे.
  • नाट्यकलातील योगदानासाठी त्यांना पद्मश्री आणि संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार देऊन सन्मानित करण्यात आले आहे.

अकबर हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• फतेहपूर सिक्री हे शहर मुघल सम्राट अकबर याने बांधले होते.
• त्याने या शहराची राजधानी म्हणून निवड केली होती, परंतु पाण्याच्या कमतरतेमुळे त्यांना हे शहर सोडावे लागले होते.
• त्यानंतर 20 वर्षांमध्ये, मुघलांची राजधानी लाहोरला हलवण्यात आली.
• फतेहपूर सिक्री हे 1571 ते 1585 दरम्यान बांधले गेले होते.​

Additional Information

• 1526 मध्ये बाबरने प्रख्यात मुघल राजघराण्याची स्थापना केली होती.
• 1526 मध्ये पानिपतची पहिली लढाई बाबर व इब्राहिम लोधी दरम्यान झाली होती.
• 1527 मध्ये बाबर व राणा संगा दरम्यान खानवाची लढाई झाली होती.
• 1528 मध्ये बाबर व मेदनी राय दरम्यान चंदेरीची लढाई झाली होती.
• 1529 मध्ये बाबर व मेहमूद लोधी दरम्यान घग्गरची लढाई झाली होती.

बरोबर उत्तर आर्य समाज आहे.

मुख्य मुद्दे

• स्वामी दयानंद सरस्वती यांनी आर्य समाजाची स्थापना केली.
• आर्य समाजाची स्थापना स्वामी दयानंद सरस्वती यांनी 1875 मध्ये केली होती.
• त्यांनी वेदांचे भाषांतर केले आणि सत्यार्थ प्रकाश, वेद भास्य भूमिका आणि वेद भास्य नावाची तीन पुस्तके लिहिली.
• त्यांनी “वेदांकडे परत जा” असा नारा दिला.
• दयानंद अँग्लो वैदिक (DAV) शाळा त्यांच्या तत्त्वज्ञान आणि शिकवणींवर आधारित आहेत.

अतिरिक्त माहिती

योग्य उत्तर राखीगढी आहे.

Key Points

• हिसार जिल्ह्यातील राखीगढी गावात सिंधू संस्कृतीचे राखीगढी स्थळ आहे.
• हे ठिकाण मोसमी घग्गर नदीपासून सुमारे 27 किमी अंतरावर सरस्वती नदीच्या मैदानात आहे.
• ग्लोबल हेरिटेज फंडाद्वारे राखीगढीला आशियातील 10 सर्वात धोक्यात असलेल्या वारसा स्थळांपैकी एक घोषित केले आहे.
•  भारतीय आणि दक्षिण कोरियाच्या संशोधकांच्या पथकाने राखीगढीमध्ये उत्खनन केले.
• पथकाने अग्निवेदी, शहराच्या भिंतीचे काही भाग, जलनिःसारण रचना तसेच अर्ध-मौल्यवान मण्यांचा एक संग्रह शोधला.

Additional Informationहडप्पा संस्कृतीतील महत्त्वाची स्थळे:​

योग्य उत्तर सिक्कीम आहे. 

Key Points

• सिक्किमची आंतरराष्ट्रीय सीमा भूतान, चीन आणि नेपाळशी संलग्न आहेत.
• अरुणाचल प्रदेश, नागालँड, मणिपूर आणि मिझोराम यांच्या आंतरराष्ट्रीय सीमा या म्यानमारशी संलग्न​ आहेत.

योग्य उत्तर हरिसेन आहे.

Key Points

• हरिसेन हा गुप्त सम्राट समुद्रगुप्ताचा दरबारी कवी होता.
• अलाहाबाद स्तंभालेख प्रयाग प्रशस्ती या नावानेही ओळखला जातो, त्यात हरिसेनने रचलेल्या 33 ओळींचा समावेश आहे.
• गुप्त घराण्याच्या राजकीय इतिहासाविषयी जाणून घेण्यासाठी प्रयाग प्रशस्ती हा एक महत्त्वाचा ग्रंथ स्रोत आहे.
• समुद्रगुप्त हा अनेक कवी आणि विद्वानांचा आश्रयदाता होता, त्यापैकी एक हरिसेन होता.
• समुद्रगुप्त हा चंद्रगुप्त I चा मुलगा आणि उत्तराधिकारी होता आणि गुप्त वंशाचा सर्वात मोठा शासक होता.
• त्याने कुशाण आणि इतर लहान राज्ये जिंकली आणि गुप्त साम्राज्याचा मोठ्या प्रमाणावर विस्तार केला.
• व्ही.ए. स्मिथ यांनी त्यांना भारताचे नेपोलियन म्हणून संबोधले होते.
• उत्तर भारतातील सम्राटांचा पराभव करून त्यांनी प्रदेश विलीन केले परंतु दक्षिण भारताला जोडले नाही.
• जावा, सुमात्रा आणि मलाया बेटावरील त्याच्या अधिकारावरून हे सिद्ध होते की त्याने मजबूत नौदल राखले.
• त्याने असंख्य काव्ये रचल्याचे सांगितले जाते.
• त्याची काही नाणी त्याला वीणा वाजवतांना दर्शवितात. 
• त्याने अश्वमेध यज्ञही केला.
• चीनच्या सूत्रांनुसार, श्रीलंकेचा शासक मेघवर्मा याने गया येथे बौद्ध मंदिर बांधण्याच्या परवानगीसाठी त्यांच्याकडे एक मिशनरी पाठवला होता.
• अलाहाबाद स्तंभालेखात धर्म प्रचार बंधू या उपाधीचा उल्लेख आहे म्हणजेच ते ब्राह्मण धर्माचे समर्थक होते.

Additional Information

• बाणभट्ट हा राजा हर्षवर्धनाचा दरबारी कवी होता.
• चांद बरदाई हा पृथ्वीराज चौहान यांचा दरबारी कवी होते.
• भवभूती हा कन्नौजचा राजा यशोवर्मन यांचा दरबारी कवी होता.

योग्य उत्तर लोथल आहे. 

Key Points

• लोथलमध्ये नौनिर्मितीस्थान सापडले होते.
• महत्त्वाच्या स्थळांची त्यांच्या वैशिष्ट्यांसह यादी::

Additional Information

• सिंधू संस्कृती सध्याच्या ईशान्य अफगाणिस्तानपासून पाकिस्तान आणि उत्तर-पश्चिम भारतापर्यंत पसरली होती.
• घग्गर-हाकरा नदी आणि सिंधू नदीच्या खोऱ्यात या संस्कृतीचा विकास झाला.
• सिंधू संस्कृती ही जगातील चार प्राचीन संस्कृतींपैकी एक आहे.
• यास हडप्पा सभ्यता म्हणूनही ओळखले जाते आणि ही संस्कृती जाळीदार प्रणालीवर आधारित संघटित नियोजनासाठी प्रसिद्ध आहे.

लक्षात ठेवण्यासारख्या महत्त्वाच्या बाबी.

• सामाजिक वैशिष्ट्ये:-
• सिंधू संस्कृती हे भारतातील पहिले शहरीकरण होते.
• यात सुनियोजित जलनिस्सारन व्यवस्था, जाळीदार प्रणाली आणि नगर रचना अस्तित्वात होती.
• या समाजात समानता लाभली होती.
• धार्मिक तथ्ये :-
• मातृदेवी किंवा शक्ती ही मातृदेवता होती.
• योनी उपासना आणि निसर्गपूजा अस्तित्वात होती.
• ते  पिंपळासारख्या झाडांची पूजा करत होते.
• त्यांनी हवन कुंड नावाची अग्निपूजा देखील केलेली आढळते.
• पशुपती महादेव हे प्राण्यांचे अधिपती म्हणून ओळखले जातात.
• सिंधू संस्कृतीतील लोक एकशिंगी आणि बैलासारख्या प्राण्यांची पूजा करत.
• आर्थिक तथ्ये:-
• सिंधू संस्कृती ही शेतीवर आधारित होती.
• या काळात व्यापार आणि वाणिज्याची भरभराट झाली.
• लोथल येथे नौनिर्माणस्थळ सापडले आहे.
• येथे आयात निर्यात होत होती.
• येथे कापसाचे उत्पादन होत होते.
• लोथल येथे हडप्पा संस्कृतीतील वजने व मापे आढळून आलेली आहेत.
• वजने ही आकारात सामान्यतः घनरूप होती आणि ती चुनखडी, स्टीटाइट इ.पासून बनलेली होती.

बाळ गंगाधर टिळक आणि महंमद अली जिना हे बरोबर उत्तर आहे.

Important Points

• लखनऊ करार हा भारतीय राष्ट्रीय कॉंग्रेस आणि मुस्लिम लीग यांच्यात डिसेंबर 1916 मध्ये लखनऊ येथे झालेल्या दोन्ही पक्षांच्या संयुक्त अधिवेशनात एक करार होता.
• बाळ गंगाधर टिळक आणि महंमद अली जिन्ना यांच्यामध्ये 1916 चा लखनऊ करार झाला.
• या कराराच्या परिणामी मुस्लिम लीग नेत्यांनी भारतीय स्वातंत्र्याच्या मागणीसाठी कॉंग्रेसच्या चळवळीत सहभागी होण्यास सहमती दर्शविली.
• लखनऊ करार हा हिंदू-मुस्लिम ऐक्यासाठी आशेचा प्रकाश म्हणून पाहिले जात असे.
• दोन्ही पक्षांनी ब्रिटीशांसमोर सादर केलेल्या काही सामान्य मागण्या अश्या होत्या
  1. परिषदांवरील निवडलेल्या जागांची संख्या वाढविण्यात यावी.
  2. प्रांतातील अल्पसंख्यांकांना संरक्षण दिले पाहिजे.
  3. सर्व प्रांतांना स्वायत्तता देण्यात यावी.
  4. कार्यपालिकेला न्यायपालिकेपासून वेगळे करणे.

योग्य उत्तर मेहरगढ आहे.

Key Points

• मेहरगढ हे सिंधू नदीच्या खोऱ्याच्या पश्चिमेस, पाकिस्तानातील बलुचिस्तानच्या कच्ची मैदानावरील बोलन खिंडीजवळ स्थित एक नवाश्मयुगीन स्थळ आहे.
• हे वायव्य भारतीय उपखंडातील सर्वात प्राचीन नवाश्मयुगीन स्थळ आहे, ज्यामध्ये शेती (गहू आणि सातू), पशुपालन (गुरेढोरे, मेंढ्या आणि शेळ्या) आणि धातूशास्त्राचे पुरावे आढळतात.
• मेण वितळवण्याच्या तंत्राचे सर्वात जुने ज्ञात उदाहरण मेहरगढ येथे सापडलेल्या 6000 वर्ष जुन्या चाकाच्या आकाराच्या तांब्याच्या ताईतामधून आढळून येते.

Additional Information