रसायनशास्त्र MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Chemistry - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर म्हणजे मृत वनस्पती आहे.

Key Points 

• मृत वनस्पती हा जैवनिम्नीकरणीय पदार्थ आहे कारण तो नैसर्गिक प्रक्रियेद्वारे विघटित होऊ शकतो.
• जैवनिम्नीकरणात सूक्ष्मजीव, जसे की बॅक्टेरिया आणि फंगी यांच्या एन्झायमॅटिक क्रियेद्वारे सेंद्रिय पदार्थांचे विघटन समाविष्ट असते.
• मृत वनस्पती विघटित होण्याने आवश्यक पोषक घटक मातीत परत येतात आणि पोषक चक्रात योगदान देतात.
• नैसर्गिक परिसंस्थांमध्ये मातीचे आरोग्य आणि सुपीकता राखण्यासाठी ही प्रक्रिया आवश्यक आहे.

Additional Information 

• जैवनिम्नीकरण: सेंद्रिय पदार्थ जिवंत सजीवांच्या एन्झायमॅटिक क्रियेद्वारे सोप्या सेंद्रिय किंवा अकार्बनिक रेणूंमध्ये विघटित होण्याची प्रक्रिया.
• सूक्ष्मजीव: बॅक्टेरिया आणि फंगीसारखे सूक्ष्म जिवंत जीव, जे सेंद्रिय पदार्थांच्या विघटनात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात.
• खतनिर्मिती: सूक्ष्मजीवांच्या क्रियेसाठी अनुकूल परिस्थिती निर्माण करून सेंद्रिय पदार्थांचे (जसे की मृत वनस्पती) विघटन वेगवान करण्याची पद्धत.
• अजैवनिम्नीकरणीय पदार्थ: असे पदार्थ जे नैसर्गिक प्रक्रियेद्वारे सहजपणे विघटित होत नाहीत, जसे की प्लास्टिक आणि काच, जे पर्यावरणात दीर्घ काळ टिकू शकतात.
• पर्यावरणीय प्रभाव: जैवनिम्नीकरणीय पदार्थांचे विघटन कचरा कमी करण्यास आणि पर्यावरणीय संतुलन राखण्यास मदत करते, तर अजैवनिम्नीकरणीय पदार्थ प्रदूषण आणि इतर पर्यावरणीय समस्या निर्माण करू शकतात.

योग्य उत्तर म्हणजे ब्रोमीन आहे.

Key Points 

• ब्रोमीन हे एकमेव अधातू आहे जे खोलीच्या तापमानावर द्रव अवस्थेत असते.
• हे एक तांबूस-तपकिरी घटक आहे जे सहज बाष्पीभवन होऊन तशाच रंगाचा वायू तयार करते.
• ब्रोमीन मुख्यतः पृथ्वीच्या कवचातील आणि समुद्रातील ब्रोमाइड लवणांच्या स्वरूपात आढळते.
• त्याचे वितळण बिंदू -7.2°C आणि उकळण बिंदू 58.8°C आहे, ज्यामुळे ते मानक परिस्थितीत या तापमानाच्या दरम्यान द्रव अवस्थेत असते.

Additional Information 

• ब्रोमीनची गुणधर्म:
  • ब्रोमीन अत्यंत क्रियाशील आहे आणि आवर्त सारणीतील हॅलोजन गटात आहे.
  • हे विषारी आहे आणि त्वचेला, डोळ्यांना आणि श्वसनसंस्थेला त्रास देते.
• ब्रोमीनचे उपयोग:
  • ब्रोमीन संयुगे अग्निरोधक, जलशुद्धीकरण आणि सेंद्रिय रसायनांच्या निर्मितीत मध्यवर्ती म्हणून वापरली जातात.
  • हे छायाचित्रण आणि रंग आणि औषधे तयार करण्यात देखील वापरले जाते.
• घटना:
  • ब्रोमीन पृथ्वीच्या कवचातील 64 वे सर्वात जास्त प्रमाणात आढळणारे घटक आहे आणि समुद्राच्या पाण्यात सुमारे 65 भाग प्रति दशलक्ष प्रमाणात आढळते.
  • ते खारट पाण्याच्या तलावांपासून आणि मीठे तलावांपासून काढले जाते.
• सुरक्षा उपाय:
  • त्याच्या विषारी स्वभावामुळे, ब्रोमीनला योग्य सुरक्षा साधने आणि वेंटिलेशन वापरून काळजीपूर्वक हाताळले पाहिजे.
  • ब्रोमीन बाष्पाच्या संपर्कात येणे हानिकारक असू शकते, म्हणून योग्य नियंत्रण आणि संरक्षणात्मक उपाय असणे महत्त्वाचे आहे.

p खंड हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• प्रसामान्य मूलद्रव्य म्हणजे आवर्तसारणीच्या s आणि p खंडामध्ये ठेवलेली मूलद्रव्ये, ज्यामध्ये गण 1 ते 2 आणि 13 ते 17 (गण 18, राजवायू वगळता) समाविष्ट आहेत.
• ही मूलद्रव्ये त्यांच्या अर्धवट भरलेल्या म्हणजेच अपूर्ण बाह्य इलेक्ट्रॉन कवचांमुळे अभिक्रियाशील असतात.
• ते रासायनिक अभिक्रियांमध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात आणि त्यांना मुख्य गण मूलद्रव्ये देखील म्हणतात.
• राजवायू (गण 18) हे प्रसामान्य मूलद्रव्ये मानले जात नाहीत, कारण त्यांच्यात इलेक्ट्रॉन कवच पूर्णपणे भरलेले असतात आणि ते अक्रिय अथवा निष्क्रिय असतात.

Additional Information

• d खंड मूलद्रव्याना संक्रामक धातू म्हणतात, आणि f खंड मूलद्रव्यांना अंतर संक्रामक धातू म्हणतात, ज्यामध्ये लॅन्थनाइड्स आणि अ‍ॅक्टिनाइड्सचा समावेश होतो.
• प्रसामान्य मूलद्रव्यांच्या तुलनेत संक्रामक आणि अंतर संक्रामक मूलद्रव्यांमध्ये भिन्न रासायनिक आणि भौतिक गुणधर्म असतात.

योग्य उत्तर ग्लास आहे.

संकल्पना:-

पाणी प्रभावीपणे धारण करू शकणारे टंबलर बनवण्यासाठी सामग्रीची निवड सच्छिद्रता, रासायनिक स्थिरता, टिकाऊपणा आणि अन्न संपर्कासाठी सुरक्षितता या गुणधर्मांभोवती फिरते.

स्पष्टीकरण:-

• सच्छिद्रता आणि शोषकता: टंबलरसाठी सामग्री निवडण्यातील एक महत्त्वाचा घटक म्हणजे त्याची सच्छिद्रता. कापड आणि कागद सच्छिद्र आणि शोषक असतात, म्हणजे ते पाण्यामधून जाऊ देतात, ज्यामुळे कोणत्याही महत्त्वपूर्ण कालावधीत द्रवपदार्थ ठेवण्यासाठी ते अयोग्य बनतात. दुसरीकडे, काच सच्छिद्र नसतो आणि द्रव शोषून घेत नाही, हे सुनिश्चित करते की ते गळतीशिवाय पाणी ठेवू शकते.
• रासायनिक स्थिरता: वापरासाठी कंटेनर तयार करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या सामग्रीसाठी रासायनिक स्थिरता किंवा जडत्व महत्त्वपूर्ण आहे. काच रासायनिक दृष्ट्या जड आहे, म्हणजे तो धरलेल्या पाण्यावर प्रतिक्रिया देत नाही. हा गुणधर्म कालांतराने पाण्याची चव आणि गुणवत्तेवर परिणाम होणार नाही याची खात्री करतो, ज्याची खात्री लाकडासारख्या सामग्रीसह दिली जात नाही, ज्यामुळे काही विशिष्ट परिस्थितींमध्ये पदार्थ पाण्यात जाऊ शकतात.
• टिकाऊपणा आणि दीर्घायुष्य: टिकाऊपणा म्हणजे पोशाख, दबाव किंवा नुकसान सहन करण्याची सामग्रीची क्षमता. काचेच्या टंबलरचा वापर आणि योग्य प्रकारे देखभाल केल्यावर गुणवत्ता किंवा देखावा खराब न होता अनेक वर्षे टिकू शकतात, कागद किंवा कापड जे कालांतराने खराब होतात किंवा लाकूड जे वारंवार पाण्याच्या संपर्कात आल्यावर फुटू शकतात, क्रॅक होऊ शकतात किंवा कुजतात.
• आरोग्य आणि सुरक्षितता विचार: पेय पदार्थांसाठी वापरलेली सामग्री बिनविषारी आणि खाण्यापिण्याच्या संपर्कासाठी सुरक्षित असावी. काच हा एक सुरक्षित पर्याय आहे कारण त्यात रसायने नसतात जी पाण्यात जाऊ शकतात. याउलट, उपचार केलेले लाकूड किंवा विशिष्ट प्रकारचे कागद संभाव्यतः हानिकारक पदार्थ पेयांमध्ये समाविष्ट करू शकतात.

निष्कर्ष:-

तर, ग्लास ही सामग्री टम्बलर बनवण्यासाठी वापरली जाते कारण ती पाणी धरू शकते.

योग्य उत्तर सिल्व्हर सल्फाइड आहे.

• जेव्हा चांदीच्या वस्तू उघड्या किंवा हवेच्या थेट संपर्कात ठेवल्या जातात तेव्हा त्या वस्तूंच्या पृष्ठभागावर सिल्व्हर ऑक्साईडचा थर तयार होतो.

Key Points 

• काही काळानंतर, वातावरणातील हवेतील ऑक्सिजन आणि हायड्रोजन सल्फाइड यांच्या संपर्कात आल्यानंतर ते सिल्व्हर सल्फाइड तयार करेल.
• हे अपक्षरण म्हणून ओळखले जाते. याला वर्णमलिन म्हणतात, विशेषतः चांदीसाठी.
• प्राप्त झालेला काळा पदार्थ सिल्व्हर सल्फाइड म्हणून ओळखला जातो.
• घडणारी अभिक्रिया अशी आहे:
  • 4Ag + O2 + 2H2S → 2Ag2S + 2H2O
• फोटोग्राफीमध्ये फोटोसेन्सिटायझर म्हणून सिल्व्हर सल्फाइड उपयुक्त आहे. त्यात कालांतराने चांदीची भांडी आणि इतर चांदीच्या वस्तूंवर डाग तयार होतो.

योग्य उत्तर सोडियम कार्बोनेट आहे.

• धुण्याचा सोडा एक रासायनिक संयुग आहे जो Na2CO3 सूत्रानुसार सोडियम कार्बोनेट म्हणून ओळखला जातो आणि तो कार्बनिक आम्ल मीठ आहे.

Key Points

• धुण्याच्या सोड्याचे गुणधर्म:
  • हे एक पारदर्शक स्फटिकासारखे घन आहे.
  • हे पाण्यामध्ये विरघळल्या जाणाऱ्या काही धातुंपैकी एक आहे.
  • ते 11 च्या पीएच पातळीसह अल्कधर्मी असते, ते लाल लिटॅमसला निळ्या बनवते.
  • यात अपमार्जक गुणधर्म किंवा साफ करणारे गुणधर्म आहेत कारण ते गलिच्छ कपड्यांमधून घाण आणि ग्रीस काढून टाकू शकतात.
  • ते घाण आणि ग्रीसवर हल्ला करतात ज्यामुळे पाण्यात विरघळणारे पदार्थ तयार होतात आणि नंतर ते पाण्याने स्वच्छ धुवुन जातात.

Important Points

त्यांच्या सामान्य नावांसह काही सामान्य रासायनिक संयुगे आहेत:

K2CO3 किंवा पोटॅशियम कार्बोनेटला मोती राख म्हणून ओळखले जाते.

• प्राचीन काळी, मोती राख अशुद्धता काढून टाकण्यासाठी भट्टीत पोटॅश बेक करून तयार केली जात असे. उरलेली बारीक, पांढरी पावडर मोती राख होती.
• पोटॅशियम कार्बोनेट एक अकार्बनी संयुग आणि पांढरे क्षार आहे जे पाण्यात विरघळते.
• हे प्रामुख्याने काच आणि साबण उत्पादनात वापरले जाते.

Additional Information 

योग्य उत्तर वाढते आहे.

• सामान्य परिस्थितीत, पदार्थांचे घनफळ ते गरम झाल्यावर वाढते आणि थंड झाल्यावर  कमी होते.
• जेव्हा 1 लीटर पाणी 4°C ते 0°C पर्यंत थंड होते तेव्हा पाण्याच्या एका विशिष्ट गुणधर्मामुळे पाण्याचे घनफळ वाढू लागते, ज्याला 'पाण्याचा असंबद्ध विस्तार' म्हणून ओळखले जाते.
• 44°C ते 0°C दरम्यान पाण्याचा असंबद्ध विस्तार होतो.
• पाण्याची घनता 4° से. ला कमाल असते.
• जेव्हा 4°C ते 0°C पर्यंत पर्यंत पाणी थंड होते तेव्हा त्याची घनता कमी होते.
• पाण्याचा असंबद्ध विस्तार, अतिथंड वातावरणात जलीय जीवनाचे संरक्षण करण्यास मदत करते.

स्पष्टीकरणः

• जेव्हा पाण्याचे तापमान 4 डिग्री सेल्सिअसपर्यंत पोहोचते तेव्हा रेणू शक्य तितक्या एकमेकांच्या जवळ ढकलले जातात आणि पाण्याची घनता तंतोतंत 1.00 g/cm³ होते.
• जेव्हा स्फटिक रचनेमुळे 0 डिग्री सेल्सिअस तापमानाला पाणी गोठते, तेव्हा संरचनेमुळे तयार झालेले काही रेणू एकमेकांपासून काही अंतरावर असतात, ज्यामुळे त्यांची घनता कमी 0.93 g/cm3 होते आणि उत्प्लावकतामुळे ते तरंगतात.

घनता कमी झाल्यामुळे घनफळ वाढते.

घनफळ = वस्तुमान / घनता.

स्पष्टीकरण:

• कॅल्शियम हायड्रॉक्साईड हे पाण्यात कमी प्रमाणात विरघळणारे असते ज्यामुळे चुन्याची निवळी म्हणून ओळखले जाणारे अल्कधर्मी द्रावण तयार होते.
• कॅल्शियम कार्बोनेट हे एक रासायनिक संयुग आहे जे सामान्यतः खडकांमध्ये खनिजे म्हणून आढळते आणि मोती आणि सागरी जीवांचे कवच, अंडी इत्यादींचे मुख्य घटक आहे.
• जेव्हा कार्बन डायऑक्साइड वायू चुन्याच्या निवळीत प्रवाहित केला जातो तेव्हा कॅल्शियम कार्बोनेटच्या निर्मितीमुळे ते दुधासारखे बनते.
• रासायनिक अभिक्रियामध्ये ते असे दर्शविले जाऊ शकते:

\(\rm \underset{Lime\ water}{Ca (OH)_2} \ (aq) \ + \ \underset{Carbon \ Dioxide}{CO_2 \ (g) }\ \longrightarrow \ \underset{Calcium \ Carbonate}{CaCO_3 \ (g)}\)​

• तथापि, जेव्हा या द्रावणातून अधिक प्रमाणात CO2 प्रवाहित केला जातो तेव्हा दुधाचापणा नाहीसा होतो. हे कॅल्शियम बायकार्बोनेटच्या निर्मितीमुळे होते जे रंगहीन आणि पाण्यात विद्राव्य आहे

​\(\rm \underset{Calcium\ Carbonate}{Ca CO_3} \ \ +H_2O+ \ \underset{Carbon \ Dioxide}{CO_2 \ (g) } \ \longrightarrow \ \underset{Calcium \ bi\ Carbonate}{Ca(HCO_3)_2 \ (g)}\)C a ( O H )

Mistake Points

• कॅल्शियम कार्बोनेट आणि कॅल्शियम बायकार्बोनेटमध्ये गोंधळ करू नका.
• एक पांढरा रंग तयार करतो तर दुसरा रंगहीन बनवतो.

योग्य उत्तर पर्याय 1 आहे, म्हणजेच अल्क धातू.

विस्तारः

• s-खंडाच्या पहिल्या गटातील मुलद्रव्यांना अल्कली धातू म्हणून देखील ओळखले जाते. त्यांच्या बाह्यतम कक्षेमध्ये फक्त एक इलेक्ट्रॉन असतो आणि म्हणूनच ते सहजपणे प्रतिक्रियाशील असतात कारण ते त्यांचे इलेक्ट्रॉन सहजतेने अधातूसह बंध तयार करण्यासाठी गमावतात.

• s-खंडाच्या दुसर्‍या गटामधील मुलद्रव्यांना अल्कधर्मी मृदा धातू म्हणून देखील ओळखले जाते. त्यांच्या बाह्यतम कक्षेमध्ये दोन इलेक्ट्रॉन असतात आणि ते अल्क धातूंपेक्षा कमी प्रतिक्रियात्मक असतात.
• हॅलोजेन्स हे गट 17 मधील मुलद्रव्ये आहेत आणि ते p-खंडामध्ये ठेवलेले आहेत.
• राजवयू हे गट 18 मधील मुलद्रव्ये आहेत आणि ते p-खंडामध्ये ठेवलेले आहेत. आवर्त सारणीमध्ये आढळणाऱ्या सर्व घटकांपैकी हे कमीतकमी प्रतिक्रियाशील आहेत.

योग्य उत्तर मेथनोइक आम्ल आहे.

• खाजखुजली ही जंगलामध्ये वाढणारी एक औषधी वनस्पती आहे.
• खाजखुजलीची पानांवर डोकावणारे केस आहेत, जे चुकून स्पर्श झाल्यावर वेदनादायक डंकांना कारणीभूत ठरतात.
• हे त्यांच्याद्वारे स्रावलेल्या मेथनोइक आम्लामुळे होते.
• पारंपारिक उपाय म्हणून डॉक झाडाची पाने चोळतात, जी अनेकदा खाजखुजली शेजारीच उगवते.

योग्य उत्तर टोमॅटोमध्ये असलेले आम्ल आहे.

Key Points

• ऑक्सॅलिक आम्ल हे एक रासायनिक संयुग आहे जे फळ, भाजीपाला आणि धान्य वनस्पतींसह काही प्रमाणात जवळजवळ प्रत्येक वनस्पतीमध्ये नैसर्गिकरित्या आढळते.
• टोमॅटोमध्ये सायट्रिक आम्ल, मॅलिक आम्ल, ऍस्कॉर्बिक आम्ल, ऑक्सॅलिक आम्ल इत्यादी 10 पेक्षा जास्त प्रकारचे आम्ल असतात.
• टोमॅटोमध्ये ऑक्सॅलिकआम्लचे प्रमाण सुमारे 50 मिलीग्राम प्रति 100 ग्रॅम असते.

Additional Information 

• आम्लाचे काही नैसर्गिक स्रोत:

• 'अणू' हा शब्द डेमोक्रिटस यांनी तयार केला आहे.
• त्यांनी असे सुचवले की जर आपण एखाद्या विशिष्ट बिंदूवर पदार्थाचे विभाजन करत गेलो तर अणू अविभाज्य बनतो किंवा पुढे विभागला जाऊ शकत नाही.
• त्यांनी या कणांना अणू (अविभाज्य) म्हटले.

योग्य उत्तर हिरवे आहे.

Key Points 

• बेरियम नायट्रेट Ba(NO₃)₂ हे ऑक्सिडायझर आहे जे फटाके आणि कारंजे मध्ये हिरवा रंग तयार करण्यासाठी वापरला जातो.
• या संयूगाचा वापर व्हॅक्यूम ट्यूब उद्योगात बेरियम ऑक्साईडच्या उत्पादन प्रक्रियेत देखील केला जातो.
• बेरियम औषध आणि तेल आणि वायू उत्पादनात देखील वापरले जाते.
• हे एक अजैविक संयुग आहे जे इतर घटक जसे की सल्फर, ऑक्सिजन इत्यादी.
• बेरियम पृथ्वीच्या कवचावर 0.0425% आणि समुद्राच्या पाण्यात 13 μg/L आढळते.
• हे ज्वलनशील नसलेले संयुग आहे परंतु ज्वलनशील घटकांचे ज्वलन वाढवते.
• बेरियम नायट्रेटचा द्रावणांक 592 अंश सेल्सिअस आहे

Additional Information 

• धुण्याच्या सोड्यामध्ये असलेल्या पाण्याच्या रेणूंची संख्या 10 आहे.
• धुण्याच्या सोड्याचे आण्विक सूत्र Na2CO3.10H2O हे आपल्याला माहीत आहे.
• सोडियम कार्बोनेट (Na2CO3) ची पुनर्रचना केल्याने धुण्याचा सोडा मिळतो.
• धुण्याच्या सोड्यामध्ये पाणी स्फटिक स्वरूपात असते.