मध्ययुगीन इतिहास MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Medieval History - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर शमसुद्दीन इल्तुतमिश आहे.

• शमसुद्दीन इल्तुतमिश गुलाम घराण्याचा खरा संस्थापक म्हणून ओळखला जातो.

• शमसुद्दीन इल्तुतमिश (1211 AD -1236 AD)
  • तो कुतुबुद्दीन ऐबकचा गुलाम होता आणि त्याने अराम बख्शला मारल्यानंतर 1211 मध्ये दिल्लीच्या गादीवर कब्जा केला.
  • तो ‘गुलाम राजवंश आणि दिल्ली सल्तनतचा खरा संस्थापक’ म्हणून ओळखला जात होता कारण त्याने दिल्ली सल्तनतला गजनीच्या राज्यकर्त्यांनी केलेल्या अत्याचाराच्या दाव्यापासून मुक्त केले होते.
  • त्याने लाहोरच्या जागी दिल्लीला राजधानी बनविली.
  • खवारीझम शाहला आश्रय नाकारून त्याने दिल्ली सल्तनतला चंगेज खानच्या क्रोधापासून वाचवले, ज्याचा पाठलाग चंगेज खान करत होता. 
  • इस्लामिक राज्यांच्या जागतिक बंधुत्वाचा सदस्य म्हणून मान्यता असलेल्या बगदादच्या खलीफाद्वारे (खलिफा) मान्यता प्राप्त करून त्याने त्याचे अधिकार (दिल्लीची सल्तनत) मिळवले.
  • त्यांनी कुतुब मीनारचे बांधकाम पूर्ण केले.
  • त्यांनी तुर्कान-ए-चहलगानी किंवा चालीसा या नावाने ओळखल्या जाणार्‍या 40 थोरांच्या गटाची स्थापना केली.
  • दिल्ली सल्तनतमध्ये त्यांनी इक्ता-दार प्रणाली सुरू केली. पगाराच्या बदल्यात ही जमीनीचा मोबदला आहे, जी त्याने आपल्या अधिकार्‍यांना दिली.
  • त्याने चांदीची नाणी (टंका) आणि तांब्याचे नाणे (जिटल) आणले.
  • त्यांनी ताबाकत-ए-नसिरीचे लेखक मिन्हाज-अल-सिराज यांचे संरक्षण केले.

• आराम शाह कुतुबुद्दीन ऐबकचा मुलगा होता.
• रझिया सुलतान मध्ययुगीन भारतातील पहिली आणि शेवटची मुस्लिम महिला शासक होती.

योग्य उत्तर 1526 आहे.

• पानीपतची पहिली लढाई 1526 मध्ये लढली गेली.
• पानिपतची पहिली लढाई मुघल आक्रमणकर्ता बाबर आणि इब्राहिम लोदी यांच्यात झाली.
• मुघल साम्राज्याच्या सुरूवातीस बाबरने लोदीचा पराभव केला आणि दिल्लीची गादी काबीज केली.

• पानिपत हे हरियाणातील एक शहर आहे.
• पानिपतची दुसरी लढाई
  • 5 नोव्हेंबर 1556 रोजी ही लढाई झाली
  • अकबर आणि सम्राट हेम चंद्र विक्रमादित्य (हेमू) यांच्यात ही लढाई झाली.
  • या युद्धात अकबरने हेमूचा पराभव केला.
• पानिपतची तिसरी लढाई
  • ही 1761 मध्ये लढली गेली
  • ही लढाई अफगाणवर आक्रमण करणारा अहमद शाह अब्दाली आणि मराठ्यांमध्ये पुण्यातील सदाशिवराव भाऊ पेशवे यांच्या नेतृत्वाखाली झाली.
  • ही लढाई अब्दालीने जिंकली.
  • युद्धामुळे शक्तीची पोकळी निर्माण झाली व नंतर ब्रिटीशांनी भारत जिंकला.

• अकबर (1542- 1605)
  • त्याने 1556 ते 1605 पर्यंत राज्य केले.
  • त्याने फतेहपूर सिक्रीची बांधणी केली आणि 1569 मध्ये त्याची राजधानी बनविली.
  • बुलंद दरवाजा बांधला.
  • 1562 मध्ये त्याने दीन-ए-इलाही हा नवीन धर्म सुरू केला.
  • अबुल फजल याने अकबरनामा नावाचे त्याचे चरित्र लिहिले.
  • त्याच्या दरबारातील नऊ दरबारीं नवरत्न म्हणून ओळखले जात.
    • ते तोडर मल, अबुल फजल, फैझी, बीरबल, तानसेन, अब्दुर रहीम खान-ए-खाना, मुल्ला-दो-प्याझा, राजा मान सिंह आणि फकीर अझिओ-दीन होते.
  • त्याने हिंदु राजकन्या हरका बाईशी लग्न केले जिला सामान्यतः जोधाबाई म्हणून ओळखले जाते.
  • 1568 मध्ये अकबरने चित्तोडचा ऐतिहासिक किल्ला ताब्यात घेतला.
  • 1576 मध्ये हल्दीघाटीच्या युद्धात त्याने राणा प्रतापचा पराभव केला.
  • 1563 मध्ये त्याने हिंदूंचा तीर्थ कर रद्द केला.
  • 1564 मध्ये त्याने जिझिया कर देखील रद्द केला.
  • शासकीय अधिकारी आणि सैन्य यांच्या व्यवस्थेसाठी त्याने मनसबदारी प्रणाली किंवा पद धारक यंत्रणा देखील सुरू केली.

स्रोत: https://panipat.gov.in/history/

योग्य उत्तर 1564 आहे.

Key Points

• जिझिया कर हा ऐतिहासिकदृष्ट्या गैर-मुस्लिम विषयांवर निहित असलेला स्त्रिया, मुले, वृद्ध, अपंग, आजारी, वेडे, भिक्षू, संन्यासी इत्यादींवर आकारला जाणारा वार्षिक दरडोई कर हाेता, ज्याला "धिम्म" असे म्हणत हाेते.
• शरियतमध्ये त्याचा उल्लेख नसल्याच्या कारणावरुन हिंदूंवर जिझिया लावण्यात आला.
• सुलतान फिरोजशाह तुघलकाने आपल्या राज्यामध्ये शरियाची स्थापना केली. त्याने ब्राह्मणांवर जिझिया लादला आणि तो वेगळा कर लावला.
• 1564 मध्ये "तिसरा मुघल सम्राट अकबर" याने तो रद्द केला.

Additional Information

• अकबर (1556 ते 1605)
  • अकबर हा तिसरा मुघल सम्राट (1556 ते 1605) आणि हुमायूनचा मुलगा होता.
  • हुमायूनच्या मृत्यूमुळे अवघ्या 13 व्या वर्षी अकबर गादीवर बसला.
  • अकबराला वारसाहक्काने मिळालेले राज्य हे बैराम खानच्या राजवटीत कमकुवत जागीच्या संग्रहापेक्षा थोडे अधिक होते.
  • अकबराने मनसबदारी पद्धत सुरू केली.
  • अकबराची नवरत्ने पुढीलप्रमाणे होती: राजा बिरबल, तानसेन, अबुल फजल, फैजी, राजा मानसिंग, राजा तोडर मल, मुल्ला दो पियाजा, फकीर अझियाओ-दिन, अब्दुल रहीम खान-इ-खाना.
  • अबुल फजलने 1589 मध्ये अकबरनामा लिहायला सुरुवात केली.
  • हा अकबराच्या कारकिर्दीचा सर्वात तपशीलवार इतिहास आहे.

• पानिपतची पहिली लढाई बाबर आणि लोदी साम्राज्यमध्ये झाली, जे उत्तर भारतातील सध्याचे भारतीय राज्य हरियाणा म्हणजेच पानिपत या छोट्या गावात 21 एप्रिल 1526 रोजी झाले.
• ते युद्ध मुघल साम्राज्याची सुरुवातीला निर्देशित करते. ते बंदुकीची दारू बंदुक आणि क्षेत्रिय तोफखाना यांचा समावेश असलेल्या आरंभिक युद्धांपैकी एक होते.

काही लढले गेलेले युद्ध: 

योग्य उत्तर नांदेड आहे.

Key Points 

श्री हजूर साहिब:

• हजूर साहिब, ज्याला तख्त सचखंड श्री हजूर अबचलनगर साहिब असेही म्हणतात, हे शीख धर्मातील पाच तख्तांपैकी एक आहे.
• महाराजा रणजित सिंग (1780-1839) यांनी 1832 ते 1837 दरम्यान गुरुद्वारा बांधला होता.
• हे भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील नांदेड शहरात गोदावरी नदीच्या काठावर आहे.
• गुरु गोविंद सिंग जी यांनी आपले पार्थिव जीवन सोडले त्या ठिकाणी ही रचना बांधण्यात आली आहे.
• संकुलातील गुरुद्वाराला सच-खंड (सत्याचे क्षेत्र) म्हणून ओळखले जाते.
• गुरुद्वाराच्या आतील खोलीला अंगिथा साहिब म्हणतात आणि 1708 मध्ये गुरू गोविंद सिंग जी यांच्यावर अंत्यसंस्कार करण्यात आले त्या जागेवर ती बांधलेली आहे.

अकबर हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• फतेहपूर सिक्री हे शहर मुघल सम्राट अकबर याने बांधले होते.
• त्याने या शहराची राजधानी म्हणून निवड केली होती, परंतु पाण्याच्या कमतरतेमुळे त्यांना हे शहर सोडावे लागले होते.
• त्यानंतर 20 वर्षांमध्ये, मुघलांची राजधानी लाहोरला हलवण्यात आली.
• फतेहपूर सिक्री हे 1571 ते 1585 दरम्यान बांधले गेले होते.​

Additional Information

• 1526 मध्ये बाबरने प्रख्यात मुघल राजघराण्याची स्थापना केली होती.
• 1526 मध्ये पानिपतची पहिली लढाई बाबर व इब्राहिम लोधी दरम्यान झाली होती.
• 1527 मध्ये बाबर व राणा संगा दरम्यान खानवाची लढाई झाली होती.
• 1528 मध्ये बाबर व मेदनी राय दरम्यान चंदेरीची लढाई झाली होती.
• 1529 मध्ये बाबर व मेहमूद लोधी दरम्यान घग्गरची लढाई झाली होती.

योग्य उत्तर इल्तुतमिश आहे. 

• इल्तुतमिश (1211-1236):
  • कुतुबुद्दीन-ऐबक नंतर तो गादीवर आला.
  • तो दिल्ली सल्तनतचा तिसरा शासक होता, मामलूक घराण्याशी त्याचा संबंध होता.
  • त्याने तुर्कान-ए-चिहलगानी म्हणून ओळखली जाणारी चाळीस विश्वासू गुलाम अमीरांची एक संस्था तयार केली.
  • त्याने चांदीची नाणे (टंका) आणि तांब्याचे नाणे (जिटल) आणले.
  • त्याने लाहोरच्या जागी दिल्लीला राजधानी बनविली.

• फिरोझ शाह तुघलक 
  • तो तुगलक घराण्याचा तिसरा शासक होता ज्याने 1351 ते 1388 पर्यंत दिल्लीवर राज्य केले.
  • त्याने दिवाण-ए-खैरात - धर्मादाय कार्यालयाची स्थापना केली.
  • त्याने दिवाण-ए-बूंदागन - गुलाम विभाग स्थापन केला.
  • त्याने फिरोजाबाद, फतेहाबाद, जौनपूर आणि हिसार अशी चार नवीन शहरे स्थापित केली आहेत.
  • त्यानी खान-ए-जहां मकबल,धर्मांतरित तेलगू ब्राह्मणांना वजीर (पंतप्रधान) म्हणून नियुक्त केले.
    • वजीरने सुलतानला त्याच्या कारभारामध्ये मदत केली आणि या काळात सुल्तानतेची प्रतिष्ठा कायम राखली.
• मोहम्मद बिन तुघलक (1325-1351):
  • त्याने आपली राजधानी दिल्लीहून देवगीर येथे हलविली व त्याचे नाव दौलताबाद असे ठेवले.
  • दौलताबाद महाराष्ट्रात स्थित आहे.
  • त्याने दिल्ली ते देवगीर हा रस्ता बांधला आणि लोकांसाठी विश्रामगृहे ही उभारली.
  • त्याने  चांदीची नाणी (टंका) सारख्या समान मूल्याची  कांस्य नाणी किंवा जिटल आणली.
  • त्याने  "दिवाण-ए-कोही" म्हणून ओळखले जाणारे नवीन शेती विभाग स्थापन केले.
  • त्यानी शेतकर्‍यांना शेती कर्ज “टाकवी” देखील प्रदान केले.
• मुहम्मद कुली कुतुब शाह  (1580-1612):
  • तो गोलकोंडाच्या कुतुब शाही घराण्याचा पाचवा सुलतान होता.
  • त्याने दक्षिण-मध्य भारतातील हैदराबाद शहराची स्थापना केली आणि वास्तुशिल्पाचे केंद्र, चारमीनार बांधले.
  • त्याने हैदराबाद शहराची स्थापना केली आणि त्याच्या हिंदू पत्नी भागमती नंतर त्याचे नाव भाग्यनगर म्हणून ठेवले.

योग्य उत्तर खिलजी आहे.

Important Points 

• त्यामुळे खिलजी राजवंशाने सर्वात कमी काळ राज्य केले.

Additional Information

• इ.स. 1451 ते 1526 (75 वर्ष) लोधी राजवंश.
• सर्वात मोठा कालावधी - तुघलक राजवंश.
• सर्वात कमी कालावधी - खिलजी राजवंश.

हुमायूँ आणि शेरशाह सुरी हा योग्य पर्याय आहे.

• हुमायूँ आणि शेरशाह सुरी यांच्यात चौसाची लढाई झाली.
• शेरशाहने 1539 मध्ये चौसाच्या लढाईत हुमायूँचा पराभव केला.
• शेरशाह सुरीचा मकबरा बिहारमधील सासाराम येथे आहे.

इतिहासातील महत्त्वाच्या लढाया:

योग्य उत्तर फ्रांस्वा बर्नियर हे आहे.

Key Points

• फ्रांस्वा बर्नियर (1656-1668) 
  • ते एक फ्रेंच चिकित्सक आणि प्रवासी होते.
  • ते 1656-1668 पर्यंत भारतात होते.
  • शाहजहानच्या कारकीर्दीत त्यांनी भारताला भेट दिली होती.
  • ते राजकुमार दारा शिकोहचे चिकित्सक होते आणि नंतर त्यांना औरंगजेबाच्या दरबारात कार्यरत करण्यात आले.
  • ‘ट्रॅव्हल्स इन द मुघल एम्पायर’ हे फ्रांस्वा बर्नियर यांनी लिहिले आहे.
  • या पुस्तकात प्रामुख्याने दारा शिकोह आणि औरंगजेबाच्या शासनाबद्दल लिखाण केले गेले आहे.

Additional Information

• जीन बैप्टिस्ट टैवर्नियर (1605 - 1689) हे 17 व्या शतकातील फ्रेंच रत्न व्यापारी आणि प्रवासी होते. शाहजहानच्या कारकिर्दीत त्यांनी भारताला भेट दिली. जीन बैप्टिस्ट टैवर्नियर ची ट्रॅव्हल्स इन इंडिया, स्पष्टपणे नमूद करते की टैवर्नियर ने भारतातील हिऱ्यांच्या खाणीची ठिकाणे अगदी स्पष्टपणे ओळखली होती.
• निकोलो द कोंटी हे इटालियन व्यापारी होते. विजयनगरच्या देवराय पहिल्याच्या कारकिर्दीत त्यांनी भारताला भेट दिली होती.
• मार्को पोलो हे एक युरोपियन प्रवासी होते. काकत्यांच्या रुद्रम्मा देवीच्या काळात त्यांनी दक्षिण भारताला भेट दिली होती.

योग्य उत्तर रुपिया हे आहे.

Important Points

• शेरशाह सूरी हे सुरी राजघराण्याचे संस्थापक होते.
• शेरशाह सूरीने प्रचलित केलेल्या चांदीच्या नाण्याला रुपिया असे म्हणत.
• शेरशाह सूरीने रुपियाचे नाणे जारी केले होते, तसेच संपूर्ण साम्राज्यात प्रमाणित वजने आणि मापे निश्चित केली होती.
• शेरशाह सूरीने जारी केलेल्या या नाण्याचे वजन 178 धान्य होते आणि ते आधुनिक रुपयाचे नाणे होते.
• शेरशाह सूरीने चौसाच्या युद्धात हुमायूनचा पराभव करून 1539 मध्ये फरीद-अल-दीन शेरशाह ही पदवी धारण केली होती.
• त्याने कन्नौजच्या युद्धात हुमायूनचा पुन्हा पराभव करून 1540 मध्ये कन्नौजचा ताबा घेतला.
• कलकत्त्यापासून पेशावरकडे जाणारा भव्य ट्रंक रोड शेरशाह सूरीने बांधला होता.

Additional Information

• चांदीच्या टंकाचे नाणे इल्तुतमिशने सादर केले होते.
• मोहूर नाणे शेरशाह सूरीने प्रचलित केले होते.
• दिनार नामक सोन्याची नाणी मुहम्मद बिन तुघलकने सुरू केली होती.

योग्य उत्तर म्हणजे गुरु गोबिंद सिंह.

• 1699 मध्ये शीख धर्माचे दहावे गुरू, गुरु गोबिंद सिंह यांनी खालसा परंपरा सुरू केली होती.
• त्याची स्थापना ही शीख धर्माच्या इतिहासातील महत्वाची घटना होती.
• शिखांनी खालसाची स्थापना बैसाखीच्या सणानिमित्त केली.

योग्य उत्तर आहे हुमायून.

हुमायून बद्दल:

• त्याने फतेहबाद शहरात हुमायून मशीद म्हणून ओळखली जाणारी एक छोटीशी मशीद बांधली. दुसरा मुघल सम्राट हुमायून याने बांधलेल्या मशिदीमागचे कारण म्हणजे लढाईत शेरशाह सुरी कडून पराभव झाल्यानंतर त्याला फतेहबाद शहरातून जावे लागले होते.
• हुमायूनचा जन्म 6 मार्च 1508 रोजी काबुल (अफगाणिस्तान) येथे झाला. त्याचे खरे नाव नासिर-उद-दिन मुअम्मद हे होते तसेच हुमायून म्हणूनही लोकप्रिय होते.
• तो मुघल साम्राज्याचा दुसरा (२) सम्राट होता, ज्याने आत्ताच्या पाकिस्तान, उत्तर भारत, अफगाणिस्तान आणि बांगलादेश या प्रदेशांवर 1530–1540 दरम्यान राज्य केले आणि 1555–1556 दरम्यान दुसऱ्या कालावधीत पुन्हा राज्य केले.
• 1530 मध्ये त्याचे वडिल बाबर जे की मुघल साम्राज्याचे संस्थापक होते त्यांच्या वारसाने भारतीय द्वीपकल्पातील मुघल साम्राज्याचा दुसरा शासक म्हणून दिल्लीच्या गादीवर बसला.
• हुमायूनने शेरशाह सुरी याच्याकडे मुघल प्रांत गमावले परंतु पर्शियातील सफाविद घराण्याच्या मदतीने 15 वर्षानंतर 1555-56 मध्ये ते पुन्हा मिळविले.
• 24 जानेवारी 1556  रोजी, हुमायुन त्याच्या काखेत पुस्तके घेऊन त्याच्या लायब्ररीतून पायऱ्या उतरत होता आणि पायऱ्यांवरून पाय घसरून तोल जाऊन तो खाली पडला आणि त्याचा मृत्यू झाला.
• त्याच्या आठवणीत, त्याची (बहीण गुलबदन बेगम) हिने पर्शियन भाषेत "हुमायूननामा" नावाचे आत्मचरित्र लिहिले.

टीपा:

• मुघल साम्राज्याचा संस्थापक बाबर होता. त्याने 1526 मध्ये पानिपतच्या लढाईत लोधी राजघराण्याचा शेवटचा शासक इब्राहिम लोधी याचा पराभव केला आणि मुघल राज्य स्थापन केले.

योग्य उत्तर बाबर आहे.

• पानिपतची पहिली लढाई बाबर आणि इब्राहिम लोदी यांच्या सैन्यांमध्ये 1526 साली झाली ज्यामध्ये लोदीचा पराभव झाला आणि भारतात मुघल राजवट स्थापन झाली.

Additional Information

योग्य उत्तर 1526 आहे.

Key Points

• बाबर (1526-1530):
• त्याने स्वतःला बादशाह म्हणून घोषित केले.
• ते 1526 मध्ये भारतात मुघल साम्राज्याचे संस्थापक होते.
• 1526 मध्ये पानिपतच्या पहिल्या युद्धात त्यांनी लोधीचा पराभव केला आणि त्याद्वारे मुघल साम्राज्याची स्थापना केली.
• बाबरनामा, ज्याला तुझक-ए बाबरी असेही म्हणतात, हे बाबरचे आत्मचरित्र आहे.
• खानवाच्या लढाईत विजय मिळाल्यानंतर बाबरने गाझी ही पदवी धारण केली.

Additional Information

• बाबर हा भारतातील पहिला मुघल सम्राट होता.
• बाबरचा जन्म 1483 मध्ये फरगाना (उझबेकिस्तान) येथे झाला.
• पानिपतची पहिली लढाई बाबर आणि इब्राहिम लोधी यांच्यात झाली.
• ही लढाई 21 एप्रिल 1526 रोजी झाली.
• त्यांनी तुझुक-इ-बाबरी (बाबरचे आत्मचरित्र) तुर्की भाषेत लिहिले.
• तुझुकी-इ-बाबरीनुसार, बाबर 1530 मध्ये मरण पावला आणि त्याला आराम बाग (आग्रा) येथे पुरविण्यात आले. नंतर त्याचा मृतदेह अफगाणिस्तान (काबुल) येथे नेण्यात आला.