हायड्रोकार्बन्स MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Hydrocarbons - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर CₙH₂ₙ आहे.

Key Points 

• अल्केन्स हे हायड्रोकार्बन असतात ज्यात कार्बन-कार्बन दुहेरी बंध (C=C) असतो.
• अल्केन्सचे सामान्य सूत्र CₙH₂ₙ आहे, जेथे n ही कार्बन अणूंची संख्या आहे.
• अल्केन्स हे असंतृप्त हायड्रोकार्बन्स आहेत कारण त्यांच्याकडे कार्बन अणूंची संख्या असलेल्या अल्केन्सपेक्षा कमी हायड्रोजन अणू आहेत.
• अल्केन्सच्या उदाहरणांमध्ये इथिन (C₂H₄), प्रोपेन (C₃H₆), आणि ब्युटीन (C₄H₈) यांचा समावेश होतो.
• दुहेरी बाँडच्या उपस्थितीमुळे अल्केनेस अतिरिक्त प्रतिक्रिया देतात, ज्यामुळे ते अल्केन्सपेक्षा अधिक प्रतिक्रियाशील बनतात.

Additional Information 

• अल्केनेस
  • अल्केन्स हे कार्बन अणूंमधील एकल बंध असलेले संतृप्त हायड्रोकार्बन्स आहेत.
  • अल्केन्सचे सामान्य सूत्र CₙH₂ₙ₊₂ आहे.
• अल्काइन्स
  • Alkynes किमान एक कार्बन-कार्बन तिहेरी बंध (C≡C) असलेले असंतृप्त हायड्रोकार्बन्स आहेत.
  • alkynes साठी सामान्य सूत्र CₙH₂ₙ₋₂ आहे.
• सुगंधी हायड्रोकार्बन्स
  • सुगंधी हायड्रोकार्बन्स, ज्याला एरेन्स देखील म्हणतात, त्यात बेंझिन सारख्या वैकल्पिक दुहेरी आणि एकल बंधांची संयुग्मित रिंग असते.
  • बेंझिन (C₆H₆) हा सर्वात सोपा सुगंधी हायड्रोकार्बन आहे.

योग्य उत्तर CₙH₂ₙ आहे.

Key Points 

• अल्केन्स हे हायड्रोकार्बन असतात ज्यात कार्बन-कार्बन दुहेरी बंध (C=C) असतो.
• अल्केन्सचे सामान्य सूत्र CₙH₂ₙ आहे, जेथे n ही कार्बन अणूंची संख्या आहे.
• अल्केन्स हे असंतृप्त हायड्रोकार्बन्स आहेत कारण त्यांच्याकडे कार्बन अणूंची संख्या असलेल्या अल्केन्सपेक्षा कमी हायड्रोजन अणू आहेत.
• अल्केन्सच्या उदाहरणांमध्ये इथिन (C₂H₄), प्रोपेन (C₃H₆), आणि ब्युटीन (C₄H₈) यांचा समावेश होतो.
• दुहेरी बाँडच्या उपस्थितीमुळे अल्केनेस अतिरिक्त प्रतिक्रिया देतात, ज्यामुळे ते अल्केन्सपेक्षा अधिक प्रतिक्रियाशील बनतात.

Additional Information 

• अल्केनेस
  • अल्केन्स हे कार्बन अणूंमधील एकल बंध असलेले संतृप्त हायड्रोकार्बन्स आहेत.
  • अल्केन्सचे सामान्य सूत्र CₙH₂ₙ₊₂ आहे.
• अल्काइन्स
  • Alkynes किमान एक कार्बन-कार्बन तिहेरी बंध (C≡C) असलेले असंतृप्त हायड्रोकार्बन्स आहेत.
  • alkynes साठी सामान्य सूत्र CₙH₂ₙ₋₂ आहे.
• सुगंधी हायड्रोकार्बन्स
  • सुगंधी हायड्रोकार्बन्स, ज्याला एरेन्स देखील म्हणतात, त्यात बेंझिन सारख्या वैकल्पिक दुहेरी आणि एकल बंधांची संयुग्मित रिंग असते.
  • बेंझिन (C₆H₆) हा सर्वात सोपा सुगंधी हायड्रोकार्बन आहे.

योग्य उत्तर समरूप मालिका आहे.

मुख्य मुद्दे

• होमोलॉगस मालिका म्हणजे सेंद्रिय संयुगांचा समूह ज्यामध्ये समान कार्यात्मक गट आणि समान रासायनिक गुणधर्म असतात.
• एकसमान मालिकेत, प्रत्येक सलग संयुग CH ₂ युनिटने वेगळे असते.
• एकसमान मालिकेतील सदस्य भौतिक गुणधर्मांमध्ये हळूहळू बदल दर्शवतात, जसे की उकळत्या आणि वितळण्याचे बिंदू.
• होमोलोगस मालिकेच्या उदाहरणांमध्ये अल्केनेस, अल्केनेस आणि अल्काइन्स यांचा समावेश होतो.

अतिरिक्त माहिती

• कॅटेनेशन:
  • कॅटेनेशन ही घटकाची समान घटकाच्या इतर अणूंशी बंध तयार करण्याची क्षमता आहे, ज्यामुळे साखळी किंवा रिंग तयार होतात.
  • ही मालमत्ता सामान्यतः कार्बनमध्ये दिसते, जी लांब साखळी आणि जटिल संरचना बनवू शकते.
  • उदाहरणांमध्ये डायमंड आणि ग्रेफाइट यांचा समावेश होतो, जे कार्बनचे ऍलोट्रोप आहेत.
• Isomers:
  • Isomers समान आण्विक सूत्र परंतु भिन्न संरचनात्मक व्यवस्था असलेले संयुगे आहेत.
  • स्ट्रक्चरल आयसोमर्स आणि स्टिरिओइसॉमर्ससारखे विविध प्रकारचे आयसोमर आहेत.
  • स्ट्रक्चरल आयसोमर्समध्ये अणूंची भिन्न कनेक्टिव्हिटी असते, तर स्टिरिओइसोमर्समध्ये समान कनेक्टिव्हिटी असते परंतु अवकाशीय व्यवस्थेमध्ये भिन्न असतात.
• विषम मालिका:
  • हेटरोलोगस मालिका ही सेंद्रिय रसायनशास्त्रातील मानक संज्ञा नाही आणि "हेटरोएटम्स" मधील गोंधळ असू शकतो जो सेंद्रीय रेणूमधील कार्बन आणि हायड्रोजन व्यतिरिक्त इतर अणूंचा संदर्भ घेतो.
  • सामान्य हेटरोएटम्समध्ये ऑक्सिजन, नायट्रोजन, सल्फर आणि हॅलोजन यांचा समावेश होतो.

योग्य उत्तर म्हणजे C₃H₆ आणि C₄H₈.

Key Points 

• अल्केन्स हे हायड्रोकार्बन आहेत ज्यात किमान एक कार्बन-कार्बन दुहेरी बंध (C=C) असतो आणि त्यांचे सामान्य सूत्र C_nH_2n असते.
• C₃H₆ (प्रोपिलीन) आणि C₄H₈ (ब्यूटीन) ही जोडी अल्केन्सच्या समजातीय श्रेणीशी संबंधित आहे, ज्यामध्ये CH₂ एककाने फरक असतो.
• समजातीय श्रेणीत, संयुगांचे रासायनिक गुणधर्म सारखे असतात आणि भौतिक गुणधर्मात हळूहळू बदल होतो.
• अल्केन श्रेणीतील प्रत्येक क्रमागत सदस्यात एक कार्बन अणू आणि दोन हायड्रोजन अणू (CH₂ गट) वाढतात.

Additional Information 

• समजातीय श्रेणी:
  • समान क्रियात्मक गट आणि सारखेच रासायनिक गुणधर्म असलेल्या संयुगांची मालिका, जिथे प्रत्येक क्रमागत सदस्यामध्ये CH₂ एककाने फरक असतो.
  • उदाहरणार्थ अल्केन्स (C_nH_2n+2), अल्केन्स (C_nH_2n) आणि अल्काइन्स (C_nH_2n-2).
• क्रियात्मक गट:
  • एका विशिष्ट संयुगाच्या वैशिष्ट्यपूर्ण अभिक्रियांसाठी जबाबदार असलेल्या अणूंचा गट.
  • अल्केन्स मध्ये, क्रियात्मक गट म्हणजे कार्बन-कार्बन दुहेरी बंध (C=C).
• अल्केन्स मध्ये समावयवता:
  • अल्केन्स संरचनात्मक समावयवता आणि भूमितीय (सिस-ट्रान्स) समावयवता दर्शवू शकतात.
  • समावयव संयुगांचे आण्विक सूत्र सारखे असते परंतु रचना किंवा स्थानिक व्यवस्था वेगळी असते.
• अल्केन्सचे रासायनिक गुणधर्म:
  • अल्केन्स सामान्यतः संयोजन अभिक्रिया करतात, जसे की हायड्रोजनेशन, हॅलोजेनेशन आणि हायड्रोहॅलोजेनेशन.
  • ते पॉलिमरायझेशन अभिक्रियांसाठी देखील ओळखले जातात, ज्यामुळे दीर्घ-साखळी पॉलिमर्स तयार होतात.

योग्य उत्तर समजातीय मालिका आहे.

 Key Points

• समजातीय मालिका म्हणजे सेंद्रिय संयुगांचा एक गट ज्यांचे सामान्य सूत्र सारखे असते आणि ज्यांचे रासायनिक गुणधर्म सारखे असतात.
• समजातीय मालिकेत, प्रत्येक क्रमागत सदस्य -CH2- एककाने भिन्न असतो.
• समजातीय मालिकेतील सदस्यांना समजातीय म्हणतात.
• समजातीय मालिका भौतिक गुणधर्मांमध्ये हळूहळू बदल दाखवते जसे की उत्कलन बिंदू, विगलन बिंदू आणि घनता.
• समजातीय मालिकेचे उदाहरण म्हणजे अल्केन्स, अल्कीन्स आणि अल्काइन्स.
• एक उल्लेखनीय वैशिष्ट्य म्हणजे संपूर्ण मालिकेत क्रियात्मक गट समान राहतो.
• सेंद्रिय रसायनशास्त्रात समजातीय मालिका महत्त्वाच्या आहेत कारण ते सेंद्रिय संयुगांच्या गुणधर्मांच्या व्यवस्थित अभ्यास आणि भाकीत करण्यास मदत करतात.

 Additional Information

• समघटक
  • समघटक म्हणजे असे संयुगे ज्यांचे आण्विक सूत्र सारखे असते परंतु रचनात्मक व्यवस्था वेगळी असते.
  • समघटकांना रचनात्मक समघटक आणि स्थानिक समघटक असे वर्गीकृत केले जाऊ शकते.
  • रचनात्मक समघटकांमध्ये अणूंची जोडणी वेगळी असते, तर स्थानिक समघटकांमध्ये जोडणी सारखी असते परंतु जागेतील व्यवस्था वेगळी असते.
• समआयतन
  • समआयतन म्हणजे डीएनएचे प्रदेश ज्यामध्ये बेस रचनेत उच्च प्रमाणात एकरूपता असते.
  • ते आनुवंशिकी आणि जीनोमिक्सच्या क्षेत्रात महत्त्वाचे आहेत.
• समभार
  • समभार म्हणजे वेगवेगळ्या रासायनिक घटकांचे अणू ज्यांच्यामध्ये न्यूक्लिऑन्सची संख्या सारखी असते.
  • समभार रासायनिक गुणधर्मांमध्ये भिन्न असतात कारण त्यांचे अणु क्रमांक वेगळे असतात.

योग्य उत्तर पर्याय 3 आहे, म्हणजे C3H8.

• प्रोपेनचे आण्विक सूत्र  C3H8 आहे.
• अल्केन हे अ‍ॅसायक्लिक हायड्रोकार्बन आहेत ज्यात कार्बन-कार्बन अणूंमध्ये त्यांचे एकत्रीकरण असते, म्हणजेच ते संतृप्त हायड्रोकार्बन असतात.
• अल्केनचे सामान्य सूत्र CnH2n+2 आहे, जेथे कार्बन अणूंची संख्या 'n' आहे.
• प्रोपेन हे 3 कार्बन अणूसह अल्केन कुटुंबातील तिसरा सदस्य आहे. जर आपण उपरोक्त सूत्रामध्ये प्रोपेनमध्ये उपस्थित कार्बन आणि हायड्रोजन अणूंची संख्या ठेवले तर आपल्याला ते सत्य असल्याचे स्पष्ट होते.
• CH4 हे मिथेन आहेत, हे अल्केन कुटुंबातील पहिले सदस्य आहेत.
• C4H10 बुटेन आहे, अल्केनच्या ओळीतील चौथा आहे.
• C2H6 हे इथेन कुटूंबातील दुसरे सदस्य अल्केन आहे.
• C1 ते C4 पर्यंत निम्न अल्केन गॅस आहेत, C5 ते  C16 द्रव आणि त्या पलिकडे घन असतात.

योग्य उत्तर अल्कीन आहे.

• हायड्रोकार्बन ज्यामध्ये दोन कार्बन अणू दुहेरी बंधाने जोडलेले असतात त्यास अल्कीन म्हणतात.
• हायड्रोकार्बन हे एक सेंद्रिय संयुग आहे ज्यामध्ये संपूर्णपणे हायड्रोजन आणि कार्बन असतात.

Important Points

• अल्केन
  • ही सेंद्रिय संयुगे आहेत ज्यात संपूर्णपणे एकेरी बंध कार्बन आणि हायड्रोजन अणू असतात आणि इतर कोणतेही क्रियात्मक गट नसतात.
  • सामान्य सूत्र- CnH2n+2
  • ते गॅसोलीन आणि वंगण तेलांचे प्रमुख घटक आहेत आणि सेंद्रिय रसायनशास्त्रात मोठ्या प्रमाणावर कार्यरत आहेत.
• अल्कीन
  • ही हायड्रोकार्बन्स असंतृप्त संयुगे आहेत ज्यात किमान एक कार्बन-ते-कार्बन दुहेरी बंध आहे.
  • सामान्य सूत्र-CnH2n
  • दुहेरी बंधाच्या उपस्थितीमुळे अल्कीन हे अल्केनपेक्षा अधिक अभिक्रियाशील असतात.
  • ते अल्कोहोल, प्लास्टिक, लाह, डिटर्जंट आणि इंधन यांच्या संश्लेषणात प्रारंभिक साहित्य म्हणून वापरले जातात.
• अल्काइन
  • हे कार्बन-कार्बन तिहेरी बंधाच्या क्रियात्मक गटापासून तयार झालेले सेंद्रिय रेणू आहेत.
  • रासायनिक सूत्र-CnH2n−2
  • अल्काइनचा वापर सामान्यतः कृत्रिमरित्या फळे पिकवण्यासाठी केला जातो.

स्पष्टीकरण:

• लिक्विफाइड पेट्रोलियम गॅस (LPG)मध्ये प्रामुख्याने प्रोपेन आणि ब्युटेन असतात.
• हे गंधहीन असते म्हणून त्यात इथिल मर्काप्टनचा समावेश केला जातो ज्यामुळे जर साठवणुकीच्या टाकीतून एलपीजी ची गळती झाली तर वास येईल.

योग्य उत्तर पर्याय 4 आहे, म्हणजेच कार्बन.

• ​कार्बन मोठ्या प्रमाणात रासायनिक संयुगे तयार करू शकते, ज्यांची संख्या किमान 10 दशलक्ष आहे.
• सर्व मुलद्र्व्यांमध्ये याचा संप्लवन बिंदू सर्वाधिक आहे.
• पृथ्वीच्या कवचावरील हा 15 वा विपुल घटक आहे.
• ग्रॅफाईट, डायमंड, फुलरेन्स हे कार्बनचे काही अपरूप आहेत.

स्पष्टीकरण:

• द्रवीकृत पेट्रोलियम वायूमध्ये (LPG) प्रामुख्याने प्रोपेन आणि ब्युटेन असतात. 
• तो गंधहीन आहे म्हणून त्यात मिथाईल मरकॅप्ट्न मिसळतात. त्यामुळे वायुगळती झाल्यावर LPG साठवलेल्या सिलेंडर मधून वास येतो.

योग्य उत्तर ​5 आहे.

• C6​H14 हे हेक्झेन आहे. याचे 5​ रचनात्मक समसूत्री आहेत जसे की n-हेक्सेन 2-मिथाइल पेन्टेन, 3-मिथाइल पेन्टेन , 2,2-डायमिथाईल ब्युटेन , 2,3-डायमिथाईल ब्युटेन. 

• भिन्न भौतिक गुणधर्म असलेल्या संयुगांमध्ये समान मूलभूत रचना आणि रेणूभार असल्याचे आढळले. अशा संयुगांना समसूत्री म्हणतात.
• खाली दिलेली सारणी प्रत्येक अवलयी अल्केनेस CnH2n+2, साठी घटनात्मक समसूत्रीची संख्या दर्शविते, जेथे n = 1-10.
• कार्बन अणूंची संख्या वाढल्यास संभाव्य घटनात्मक समसूत्रीची संख्या वेगाने वाढते.

पर्याय 2 योग्य उत्तर आहे: बिटुमेनचा उपयोग रस्ते तयार करण्यासाठी केला जातो.

• बिटुमेन हे 500-700 सेंद्रीय संयुगांचे (हायड्रोकार्बन) मिश्रण आहे ज्यात नायट्रोजन, सल्फर आणि ऑक्सिजन हे देखील लहान प्रमाणात असतात.
• हे पेट्रोलियम ऊर्ध्वपातन दरम्यान गौण उत्पादन  आहे.
• हे रस्ते बांधण्यासाठी मुख्यत: एक संयोजक म्हणून वापरले जाते, हे बांधकाम साहित्यास एकत्र बांधते आणि रस्त्यांना सामर्थ्य देते.
• बिटुमेनचा विलय बिंदू इतका उच्च असतो की तो हवामानाच्या कठोर परिस्थितीत वितळत नाही आणि तो बांधकामाच्या जागेवर वितळविला जाऊ शकतो इतका कमी आहे.
• डांबरऐवजी बिटुमेन वापरल्याने बांधकाम खर्च कमी होतो.

कोक:

• हे हवेच्या अनुपस्थितीत बिटुमिनस कोळसा गरम करून कार्बनचे प्रमाण जास्त असलेले इंधन आहे.
• उपयोगः
  • लोहामध्ये फेरिक ऑक्साईड कमी करण्यासाठी ब्लास्ट फर्नेसमध्ये वापरला जातो.
  • साईनगॅस (कार्बन मोनोऑक्साइड आणि हायड्रोजन) आणि उत्पादक गॅस (कार्बन मोनोऑक्साइड + हायड्रोजन + नायट्रोजन) तयार करण्यासाठी वापरला जातो.

पॅराफिन:

• पॅराफिन हा हायड्रोकार्बन आहे ज्याला मेणनिष्कासन प्रक्रियेदरम्यान पेट्रोलियमद्वारे प्राप्त केले जाते.
• पॅराफिन मेणचा उपयोग मेणबत्त्यामध्ये इंधन म्हणून केला जातो आणि ज्वलन झाल्यास धूर बाहेर निघतो.
• पॅराफिन तेल हे बालरोग रेचक औषध म्हणून आणि इंधन (रॉकेल) म्हणून देखील वापरले जाते.

नेफ्थलीनः

• नेफ्थलीन हा एक सुगंधित सेंद्रिय संयुग आहे ज्याचे रसायनिक सुत्र C10H8 आहे.
• नेफ्थलीनची रचना एकत्रित केलेल्या दोन बेंझिन रिंगणसारखी असते.
• हा कोळसा डांबराचा प्रमुख घटक आहे.

योग्य उत्तर हायड्रोजन आहे.

स्पष्टीकरण:

• ज्वलन ही एक रासायनिक अभिक्रिया आहे जी उष्णता निर्माण करते जेव्हा पदार्थ ऑक्सिजनसह अभिक्रिया करतात.
• ज्वलनशील पदार्थ म्हणजे असे पदार्थ जे जाळले जाऊ शकतात. त्याला इंधन म्हणूनही ओळखले जाते. इंधन एकतर घन, द्रव किंवा वायू असू शकते.
• एक किलोग्रॅम इंधनाच्या संपूर्ण ज्वलनाने तयार होणारी उष्णता उर्जेचे प्रमाण त्याचे उष्मांक मूल्य म्हणून ओळखले जाते.
• इंधनाचे उष्मांक मूल्य किलोज्युल प्रति किलोग्राम (kJ/kg) मध्ये व्यक्त केले जाते.
• हायड्रोजनचे उष्मांक मूल्य सर्वाधिक असते आणि ते अत्यंत ज्वलनशील असते. ज्वलन एजंटच्या किरकोळ संपर्कामुळे स्फोट होऊ शकतो.

इंधनाची उष्मांक मूल्ये

म्हणून, हायड्रोजनचे उष्मांक मूल्य सर्वाधिक आहे.

योग्य उत्तर आहे पर्याय 4 म्हणजेच  हेक्झेन.

स्पष्टीकरण:

• रसायनशास्त्रात 
• In chemistry, aromaticity is a property of cyclic, planar structures with a ring of resonance bonds that gives increased stability compared to other geometric or connective arrangements with the same set of atoms.
• These molecules are very stable and do not break apart quickly to react with other substances.
• 1-Hexene is an organic compound with the formula C₆H₁₂. It is not an aromatic compound.
• It is an alkene that is classified in industry as higher olefin and an alpha-olefin, the latter term meaning that the double bond is located at the alpha position, endowing the compound with higher reactivity and thus useful chemical properties. 
  • Formula- C6H12
  • Boiling point- 63.85 °C
  • Density- 673 kg/m³
• Benzene is an aromatic compound, as the C-C bonds formed in the ring are not exactly single or double, rather they are of intermediate length.
  • Aromatic compounds are divided into two categories: benzenoids (one containing benzene ring) and non-benzenoids (those not containing benzene ring), provided they follow Huckel rule.
• Naphthalene is an organic compound with formula C₁₀H₈. It is the simplest polycyclic aromatic hydrocarbon and is a white crystalline solid with a characteristic odor that is detectable at concentrations as low as 0.08 ppm by mass. 
  • Formula- C10H8
  • Melting point- 80.26 °C
  • Boiling point- 218 °C
  • Density- 1.14 g/cm³
  • Classification- Hydrocarbon, Polycyclic aromatic hydrocarbon, Organic compound
• Anthracene is a solid polycyclic aromatic hydrocarbon of formula C₁₄H₁₀, it consists of 3 fused benzene rings.
  • It is a component of coal tar. It is used in the production of the red dye alizarin and other dyes.
  • Anthracene is colorless but exhibits a blue fluorescence under ultraviolet radiation.
    • Formula- C14H10
    • Boiling point- 340 °C
    • Density- 1.25 g/cm³
    • Classifications- Polycyclic aromatic hydrocarbon

योग्य उत्तर पर्याय 4 म्हणजे C4H6 आहे

• ​ब्यूटाइन हा अल्काइन मालिकेचा सदस्य आहे ज्याचे सामान्य सूत्र CnH2n-2 आहे.
• ते असंतृप्त हायड्रोकार्बन आहेत, ज्यांच्या दोन कार्बन अणूंमध्ये तिहेरी बंध असतात.
• तीन बंधांपैकी दोन बंध पाय आणि एक सिग्मा असतात.

​ब्यूटाइनची वैशिष्ट्ये -

• हा अत्यंत ज्वलनशील वायू आहे.
• त्याचे रासायनिक सूत्र C4H6 आहे, ज्यामध्ये 4 कार्बन आणि एक अल्काईन आहे.
• ब्यूटाइनमध्ये दोन समसूत्री आहेत - 1-ब्यूटाइन आणि 2-ब्यूटाइन.